اصول طراحی فضاهای انعطاف پذیرشهری با رویکرد مدیریت بحران (نمونه مورد مطالعه: بافت فرسوده شهر گرگان)

زمینه و هدف: آسیب پذیری بافت های فرسوده شهری در برابر حوادث طبیعی و غیرطبیعی و کمبود شدید فضاهای باز عمومی در این مناطق جهت تجمع و پناه گرفتن مردم در مواقع بحران، وضعیت این بافت ها را در حین وقوع حوادثی همچون زلزله، سیل و آتش سوزی، بحرانی تر می سازد؛ از طرف دیگر کمبود فضاهای مناسب شهری برای ایجاد سرزندگی و نشاط بیشتر در محلات فرسوده، قدیمی و نامناسب شهرها، ایجاب می کند که فضاها و مکان های مناسبی از سطح شهرها (به­ خصوص در بافت های فرسوده و میانی شهر که به شدت از فقر سرانه های خدماتی، رفاهی و فضای سبز رنج می برند)، احداث گردند تا به ارتقاء کیفیت زندگی در شهرها و افزایش تاب آوری شهر کمک کنند. آن چه در این میان اهمیت دارد این است که فضاها باید با انعطاف پذیری لازم در عین حال که موجب ایجاد سرزندگی و رونق در بافت های قدیمی و فرسوده شهری می شوند و به بازآفرینی این بافت ها کمک می کنند، در مواقع بحرانی کاربرد و کارآیی لازم را نیز از جهت مدیریت بهینه بحران در محلات شهری داشته باشند. روش: در این تحقیق که به روش توصیفی، تحلیلی انجام شده است، ابتدا مفهوم بافت های فرسوده شهری، مدیریت بحران و تعریف فضاهای شهری و انعطاف پذیری در فضاهای شهری مورد مطالعه قرارگرفته و پس از معرفی اجمالی نمونه مورد مطالعه (محدوده ای در بافت قدیم و فرسوده شهر گرگان)، معیارهایی جهت مناسب بودن فضاهای شهری برای مدیریت بحران و انعطاف پذیری این فضاها ارائه شده است. یافته: یافته ها نشان می دهد که عوامل فراوانی در مدیریت بهینه بحران در بافت های شهری دخیل هستند که در این میان از دیدگاه معماری می توان به ویژگی های فضایی و مکانی فضاهای باز و بسته موجود در مکان های باز و عمومی شهری همچون تطبیق پذیری فضاها، تنوع پذیری (فضاهای چند عملکردی) تغییرپذیری، قابلیت توسعه و ایجاد تغییرات در فضاهای باز و بسته، به عنوان صفات فضاهای انعطاف پذیر شهری با رویکرد مدیریت بحران، اشاره کرد.  نتیجه گیری: در مورد مبحث مدیریت بحران در بافت های شهری، به­ویژه بافت های قدیمی و فرسوده شهری از دیدگاه برنامه ریزی شهری و مکان یابی فضاهای مناسب جهت اسکان موقت و اضطراری پژوهش های متعددی به انجام رسیده که در اغلب آن ها بر ضرورت پیش بینی فضاهای باز شهری در محلات مختلف و تعریض معابر و دسترسی ها تاکید شده است؛ ولی از منظر و دیدگاه معماری و اینکه فضاهای انعطاف پذیر و چند منظوره شهری با رویکرد مدیریت بحران چه ویژگی هایی باید داشته باشند، تحقیق و پژوهشی صورت نگرفته است که پژوهش حاضر به این موضوع پرداخته است و در انتهای این پژوهش طراحی انجام شده برای یک نمونه موردی در محدوده مورد مطالعه نیز ارائه گردیده است.